در دهه گذشته، صنعت نفت و گاز با چالشهایی جدی در حوزه شفافیت، امنیت و قابلیت ردیابی زنجیره تأمین مواجه شده است. با افزایش پیچیدگی در تأمین تجهیزات، قطعات فنی و مواد خام از کشورهای مختلف، اهمیت بهرهگیری از فناوریهای نوین برای کنترل و ردیابی فرآیندها بیش از پیش احساس میشود. یکی از فناوریهایی که در سالهای اخیر توجه بسیاری از مدیران و تحلیلگران را به خود جلب کرده، بلاکچین است؛ سیستمی توزیعشده، تغییرناپذیر و شفاف که میتواند زنجیره تأمین را متحول کند.
مفهوم بلاکچین در زنجیره تأمین
فناوری بلاکچین در اصل نوعی دفتر کل دیجیتال است که اطلاعات تراکنشها را در قالب بلوکهایی ذخیره کرده و آنها را به ترتیب زمانی به یکدیگر متصل میکند. ویژگی کلیدی این فناوری، غیرقابل تغییر بودن دادهها و توزیعپذیری اطلاعات بین همه اعضای شبکه است.
در صنعت نفت و گاز، بلاکچین میتواند کاربردهای متعددی داشته باشد:
- ثبت دقیق تراکنشهای خرید و فروش تجهیزات
- اطمینان از اصالت کالاها و قطعات وارداتی
- ردیابی لحظهای موقعیت کالا در مسیر حملونقل
- جلوگیری از جعل مدارک حمل یا گواهیهای کیفیت
چرا زنجیره تأمین در صنعت انرژی به بلاکچین نیاز دارد؟
صنعت نفت و گاز از جمله پیچیدهترین زنجیرههای تأمین را دارد. یک پروژه معمولی انرژی ممکن است شامل دهها تأمینکننده از کشورهای مختلف، صدها سند فنی و تجاری، و هزاران تراکنش مالی باشد. در چنین شرایطی، استفاده از روشهای سنتی مانند اکسل یا ایمیل برای مدیریت زنجیره، ناکارآمد و پرخطر است.
برخی مشکلات رایج:
- جعل اسناد حمل یا گواهی استاندارد
- عدم همزمانی اطلاعات میان بازیگران مختلف
- تاخیر در تحویل تجهیزات به علت شفاف نبودن مسیر تأمین
- هزینههای غیرضروری ناشی از خطاهای انسانی یا دادههای تکراری
فناوری بلاکچین با فراهم کردن امکان اشتراکگذاری اطلاعات معتبر و غیرقابل تغییر، میتواند بسیاری از این مشکلات را حذف کند.
مزایای استفاده از بلاکچین در صنعت نفت و گاز
- افزایش شفافیت: تمام تراکنشها بهصورت دائمی و قابل مشاهده برای همه اعضای مجاز ثبت میشود.
- کاهش هزینههای عملیاتی: حذف واسطههای غیرضروری، کاهش دوبارهکاریها و سادهسازی مستندسازی.
- افزایش امنیت سایبری: دادهها رمزنگاری شده و در شبکهای غیرمتمرکز نگهداری میشوند.
- ردیابی و اصالتسنجی کالا: اطمینان از اینکه تجهیزات اصل و معتبر هستند.
- تسریع در تسویهحسابها: قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) بهطور خودکار شرایط پرداخت را بررسی و اجرا میکنند.
چالشهای پیادهسازی بلاکچین در این صنعت
هرچند فناوری بلاکچین پتانسیل بالایی دارد، اما اجرای موفق آن به عوامل متعددی بستگی دارد:
- نیاز به زیرساختهای دیجیتال قوی در شرکتها و نهادهای دخیل
- استانداردسازی بینالمللی برای سازگاری میان کشورها
- آموزش و فرهنگسازی در میان نیروهای اجرایی
- مسائل حقوقی و حاکمیتی در خصوص مالکیت داده و تنظیم قراردادها
در ایران، اگرچه برخی شرکتهای پیشرو صنعتی شروع به مطالعه و آزمایش بلاکچین کردهاند، اما هنوز نیاز به توسعه اکوسیستم پشتیبان برای استقرار این فناوری در سطح ملی احساس میشود.
دکتر موسی روشندل بهعنوان یکی از چهرههای برجسته در حوزه سرمایهگذاری صنعتی، بنیانگذار و مدیر هلدینگ ارس است. او با نگاه آیندهنگر و دانش فنی بالا، مسیر گسترش فعالیتهای چندبخشی این هلدینگ را در حوزههای انرژی، فناوری و بازرگانی هموار کرده است. دکتر روشندل با تمرکز بر نوآوری، همواره به دنبال بهرهگیری از فناوریهای تحولآفرین مانند بلاکچین در زنجیره تأمین شرکتهای زیرمجموعه بوده و توسعه پایدار را در قلب راهبردهای سازمانی قرار داده است.
هلدینگ ارس، بهعنوان یک مجموعه بینالمللی، دارای شرکتهای تخصصی در حوزههای انرژی، فناوری اطلاعات، مشاوره مهندسی، بازرگانی و ساختوساز است. این هلدینگ با پیادهسازی مدل کسبوکار یکپارچه، توانسته است بین بخشهای مختلف همافزایی ایجاد کرده و پروژههای عظیمی را با کیفیت بالا به انجام برساند. استفاده از فناوریهایی چون هوش مصنوعی، بلاکچین و اتوماسیون صنعتی، جایگاه این هلدینگ را در میان بازیگران بزرگ منطقهای و بینالمللی مستحکم کرده است.
شرکت بازرگانی ارس (Aras Commercial) بهعنوان بازوی تأمین و تجارت بینالمللی هلدینگ ارس، نقش کلیدی در تأمین تجهیزات پیشرفته برای صنایع نفت و گاز، پروژههای انرژی و صنایع کلان ایفا میکند. این شرکت با در اختیار داشتن شبکه گستردهای از شرکای بینالمللی و سیستمهای کنترل کیفیت دقیق، مسیر امن و شفاف تأمین را برای پروژههای صنعتی فراهم میآورد. رویکرد نوآورانه Aras Commercial در استفاده از فناوریهایی مانند بلاکچین و تحلیل داده، این شرکت را در زمره پیشگامان زنجیره تأمین دیجیتال در منطقه قرار داده است.
بهروزرسانی ۲۰۲۵–۲۰۲۶: تحول جهانی بلاکچین در صنعت نفت و گاز
رشد جهانی استفاده از بلاکچین در انرژی
بر اساس گزارش جدید PwC Energy Outlook 2025، بیش از ۴۵٪ از شرکت های بین المللی نفت و گاز در حال اجرای پروژههای آزمایشی یا عملیاتی مبتنی بر بلاکچین هستند. این رقم در سال ۲۰۲0 کمتر از ۱۵٪ بود.
در میان کاربردهای رایج، مدیریت قرارداد های هوشمند، رهگیری قطعات در زنجیره تأمین، و تأیید منبع انرژی (Proof of Origin) بیشترین سهم را دارند.
طبق گزارش Deloitte 2025 Oil & Gas Blockchain Adoption Index، اجرای فناوری بلاکچین در حوزهی Supply Chain Tracking باعث کاهش میانگین تأخیر در تأمین تجهیزات تا ۲۳٪ و صرفه جویی سالانه حدود ۵ تا ۷ میلیون دلار در پروژههای بالادستی شده است.
همکاری های صنعتی جدید
در نیمه دوم سال ۲۰۲۵، چند پروژه مهم جهانی در حال اجراست:
- کنسرسیوم OOC Blockchain Initiative در آمریکا، که شرکتهایی مانند Chevron، ExxonMobil و ConocoPhillips در آن مشارکت دارند، فاز دوم پروژهی Blockchain for Field Tickets را آغاز کرده است. این پروژه تبادل داده میان پیمانکاران، اپراتورها و تأمینکنندگان را دیجیتالی و رمزنگاریشده میکند.
- در اروپا، Shell و BP با همکاری IBM Blockchain در حال توسعه پلتفرمی هستند برای تأیید منشأ مواد خام و سوختهای کمکربن، تا بتوانند مسیر هر محموله را از استخراج تا پالایش بهصورت شفاف و قابل ممیزی ثبت کنند.
- در منطقه خلیج فارس، ADNOC (شرکت ملی نفت ابوظبی) در سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که فاز دوم سیستم بلاکچین داخلی خود را با هدف ردیابی کل زنجیره تأمین از چاه تا مصرفکننده نهایی اجرا کرده است. این سیستم هماکنون روزانه بیش از ۶۵ میلیون تراکنش داده صنعتی را ثبت میکند.
Blockchain + AI Integration:
طبق تحلیل World Economic Forum، ادغام هوش مصنوعی با بلاکچین میتواند تا ۴۰٪ سرعت شناسایی تقلب و ناهنجاری در زنجیره تأمین را افزایش دهد. سیستمهای هوشمند با تحلیل الگوریتمی دادههای زنجیره، بهصورت خودکار ریسکهای تأمین یا کیفیت را شناسایی میکنند.
Blockchain-as-a-Service BaaS :
شرکتهای بزرگ فناوری مانند Microsoft Azure، IBM Cloud و Oracle Energy Services در سال ۲۰۲۵ سرویسهای ابری جدیدی ارائه کردهاند که به شرکتهای نفت و گاز اجازه میدهد بدون سرمایهگذاری سنگین، شبکه بلاکچین اختصاصی خود را در کمتر از ۴ هفته راهاندازی کنند.
Smart Contracts for Logistics:
در پروژههای جدید پالایشگاهی چین و هند، قراردادهای حملونقل مبتنی بر بلاکچین باعث شده تسویهحسابها بهصورت خودکار و در زمان واقعی انجام شوند، بدون نیاز به واسطههای مالی.
هلدینگ ارس با تمرکز بر توسعه فناوریهای نوین در حوزه انرژی و بازرگانی بینالمللی، در مسیر پیادهسازی زنجیره تأمین دیجیتال و شفاف بر پایه بلاکچین گام برداشته است.
در سال ۲۰۲۵، شرکت زیرمجموعه Aras Commercial فاز اول سامانهی “Aras Blockchain Trace” را برای ردیابی قطعات صنعتی در فرآیندهای خرید و واردات به اجرا گذاشت. این سامانه با هدف کاهش خطاهای انسانی، افزایش شفافیت در منبع تأمین، و ایجاد اعتماد میان شرکای بینالمللی طراحی شده است.
به گفتهی دکتر موسی روشندل، مدیرعامل هلدینگ ارس:
«در دنیای امروز، زنجیره تأمین فقط مسیر انتقال کالا نیست، بلکه ستون فقرات اعتماد است. ما با تلفیق فناوریهای بلاکچین، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، در حال بازتعریف استانداردهای شفافیت صنعتی در منطقه هستیم.»
- انتظار میرود تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۷۰٪ از شرکت های نفت و گاز خاورمیانه از پلتفرمهای بلاکچینی برای تأمین تجهیزات و مدیریت قراردادها استفاده کنند.
- همگرایی میان Blockchain، IoT و Digital Twin باعث ایجاد «زنجیره تأمین هوشمند» خواهد شد که در آن تمام تجهیزات، از لحظه تولید تا بهرهبرداری، بهصورت خودکار ردیابی و مستندسازی میشوند.
- هلدینگ ارس قصد دارد تا سال ۲۰۲۶ مرکز تخصصی “Aras Digital Supply Lab” را در دوبی راهاندازی کند تا بهعنوان پایگاه منطقهای برای توسعه و تست راهکارهای بلاکچین در صنایع انرژی فعالیت کند.
